Naar Israël gaan zonder wat mee te krijgen van het Israël-Palestina Conflict kan bijna niet. En eerlijk gezegd wilden wij het ook niet. Je bent in het gebied, en voor ons voelde het niet goed om onze ogen te sluiten voor alle misstanden. Zoals jullie wellicht is opgevallen hebben wij sinds onze terugkeer uit Israël, Palestina en Jordanië nog geen artikel online gezet over deze reis. De reis die we hebben gemaakt moest ons nog wat bezinken en we wisten niet precies hoe we er nu écht op terugkeken. Tuurlijk, we hebben prachtige plekken gezien en het heel gezellig gehad, maar we hebben ook dingen gezien die aan ons knagen. Een van die dingen is onze dagtrip naar Bethlehem, Palestina.

Iedereen weet haast wel waar het Israël-Palestina Conflict over gaat. Als studente Conflict Studies en Middle Eastern Studies heb ik, Loes, er ook veel over gelezen en geleerd. Toen we besloten dat we naar het in Palestina gelegen Bethlehem wilden gaan tijdens onze reis, zijn we al snel op zoek gegaan naar een geschikte gids. Het alom geprezen Abraham Tours of Green Olive Tours lieten we links liggen. Beide tours vonden we te duur en bestonden uit grotere groepen. Ook wilden we liever een Palestijnse gids hebben, en bij de eerdergenoemde tours wisten we niet zeker of we die ook zouden krijgen. We zochten verder en namen uiteindelijk via Facebook Messenger contact op met Salah, een in Bethlehem wonende gids die ons voor 70$ p.p. een bijna tien uur durende privétour aanbood, inclusief toegangstickets, chauffeur en lunch. Zijn recensies waren erg goed, het contact verliep makkelijk en we besloten er voor te gaan. In de tijd dat de situatie in Israël/Palestina onrustiger was, hield Salah ons keurig op de hoogte.

’s Ochtends rond een uurtje of negen worden we opgehaald in Jeruzalem door de chauffeur die ons naar Bethlehem zou brengen. We hadden ons door verhalen van anderen voorbereid op een spannende en wellicht zelfs wat intimiderende grensovergang, maar wij nemen schijnbaar een alternatieve ingang waarbij we zonder enige controle naar binnen komen. We zijn enigszins verbaast. De auto parkeert en in de verte zien we een man aan komen lopen: Salah. We maken kennis, stappen over naar een auto met een Palestijns kenteken en rijden verder naar onze eerste stop.

De eerste stop is bij het bovenstaande uitzichtpunt. De snelweg die je ziet is verboden voor Palestijnen. Steeds grotere delen van Palestina zijn inmiddels geannexeerd. Op de achtergrond zie je dan ook zowel Israëlische nederzettingen als Palestijnse dorpen. Tijdens de stop blijkt dat Salah een uitmuntende verteller is. Hij legt uit hoe de situatie voor de Palestijnen nu is, iets wat voor ons buitenstaanders maar moeilijk te begrijpen is. De Palestijnse bevolking heeft bijvoorbeeld slechts toegang tot een beperkt deel van de gemeenschappelijke watervoorraden van Israël en Palestina. Daarnaast is het water in de Palestijnse gebieden vaak vervuild. Hierdoor hebben Palestijnen gemiddeld zo’n 40L water per dag (p.p.) ter beschikking, tegenover 400L p.p. in Israëlisch grondgebied. Overal in Bethlehem hangen dan ook briefjes met daarop de vraag zuinig met (drink)water te doen. Kort handen wassen dus, veel minder douchen en ook koken zonder al te veel water.

We rijden door naar de volgende stop; het VN vluchtelingenkamp Aïda. Om het kamp in te komen, loop je onder een poort door, waar een beeld van een grote sleutel op ligt. Deze sleutel staat symbool voor het recht op terugkeer, en daarom zie je het vaak terug in Palestina. Het idee is dat Palestijnen die uit hun huis worden gezet (bijvoorbeeld omdat er een Israëlische nederzetting komt), de sleutel van hun huis bewaren, zodat ze wanneer het kan, terug kunnen keren.

Het is bijzonder indrukwekkend om door het kamp te lopen. De huisjes zijn klein, en er wonen veelal grote gezinnen in (gemiddeld tien personen). 60% van de inwoners van de kampen in en rondom Bethlehem is nog kind. Vandaar dat we niet alleen huisjes tegenkomen, maar bijvoorbeeld ook een peuterspeelzaal. Als toerist word je, en terecht, flink met je neus op de feiten gedrukt.

In het conflict tussen Palestina en Israël vallen aan beide kanten slachtoffers. Ook onze gids is hiermee in aanraking gekomen. Salah vertelt dat hij jaren geleden gewond is geraakt door de ontploffing van een bom, en om in zijn woorden te spreken was hij een tijdje ‘klinisch dood’. Wonderbaarlijk genoeg heeft hij het toch overleefd, maar dat betekent niet dat hij nergens last van heeft; dagelijks heeft hij nog overal pijn. Salah laat zien dat er vingertopjes aan zijn hand missen en daarnaast zitten er meerdere ‘platen’ in zijn lichaam. Dat hij, maar ook andere slachtoffers van dit conflict, de kracht vinden om door te gaan, vinden wij zo ontzettend knap. We hebben er geen woorden voor.

In Bethlehem zie je veel schilderwerken en graffiti op de muren. Salah vertelt dat alle afgebeelde mensen échte mensen zijn. Sommigen zijn gewond geraakt tijdens het conflict, anderen zijn gevangen gezet en weer anderen stierven. We lezen op een poster een verhaal over een neergeschoten jongen en zien tekeningen op de muren waarop kinderen te zien zijn van amper tien jaar oud… Het is heftig om te bedenken dat al deze mensen gewoon echt (hebben) bestaan. We praten hier over kinderen! Bizar dat deze tekeningen niet zomaar kunst zijn, maar werkelijkheid.

Terwijl we door het kamp lopen, zien we ineens de bekende grensmuur opdoemen. Er rijdt een vrachtwagen van de VN langs en de uitkijktorens bij de muur zien er bijzonder imponerend uit. Het lijkt wel alsof we middenin een documentaire zitten, of in het journaal. Wanneer we naar rechts kijken, zien we een groot gebouw in de steigers staan. Er wordt een jongensschool gebouwd, waar straks ±3000 vluchtelingenkinderen onderwijs zullen volgen. De school wordt gesubsidieerd door de Verenigde Naties én door Saoedi-Arabië. Salah haalt zijn schouders erover op: “Saoedi-Arabië subsidieert die school alleen maar om zijn imago op te poetsen na de moord op Khashoggi”. Over de VN is Salah ook niet enthousiast. Hoewel zij de vluchtelingenkampen hebben opgebouwd, ziet hij de VN vooral als ‘the United Nothing’. Het lijkt erop dat hij niet de enige is die dat vindt; boven de deuropening van het verder lege kantoortje is een kogelgat te zien. Er is ook geen mens te zien.

Dan is het tijd om naar de derde stop te gaan. We gaan naar de Geboortekerk, de plek waar volgens velen Jezus Christus is geboren. Voor we naar binnen lopen, vertelt Salah ons nog wat over de stad zelf. Bethlehem, maar eigenlijk heel Palestina/Israël, is altijd een plek geweest waar velen geloven samen kwamen en komen. Tegenover de Geboortekerk, waar dagelijks honderden pelgrims en andere geïnteresseerden op afkomen, staat een moskee die dat verhaal illustreert. Salah vertelt dat er moslims, joden, christenen (etc.) in Bethlehem hebben gewoond. Sinds het conflict zijn veel joden en christenen uit Palestina gevlucht. De joden vaak naar het naastgelegen Israël, naar nederzettingen of Europa, en de christenen gingen de oceaan over; veel van hen zijn vertrokken naar Latijns-Amerika. Zo is de president van El Salvador van oorsprong een Palestijnse christen.

De Geboortekerk ziet er prachtig uit. Als we naar binnen lopen moeten we flink bukken; stoot je je hoofd, dan toon je niet genoeg respect. De kerk is opgedeeld in verschillende delen (Rooms-Katholiek, Grieks-Orthodox en Armeens-Apostolisch). Onder de kerk bevindt zich een kelder, waarin je de plek vindt waar Jezus geboren zou zijn. Deze plek willen wij natuurlijk zien, en hoewel het Kerst is, is het helemaal niet heel druk. We staan tien minuten in de rij en kunnen daarna naar beneden lopen. Daar is een ster te zien en op die plek zou Jezus zijn geboren. Ook is de plek waar de kribbe stond duidelijk aangegeven. Zelfs als je niet gelovig bent, is deze plek een must-see in Bethlehem. Er hangt een hele bijzondere sfeer.

De kerk is niet alleen bijzonder vanwege de geschiedenis met Jezus, maar ook vanwege andere historische gebeurtenissen. Op deze plek zou bijvoorbeeld de Bijbel voor het eerst zijn vertaald. Ook zijn er op de zuilen van de kerk verschillende boodschappen en tekeningen achtergelaten door groepen mensen als kruisvaarders, Egyptenaren en Romeinen.

Na het bezoek aan de prachtige prachtige Geboortekerk, gaat onze tour door de stad weer verder. We vertrekken richting de grensmuur, maar eerst laat Salah ons nog een werk van de bekende, maar anonieme kunstenaar Banksy zien. Dit kunstwerk is te vinden in een verlaten steegje vlakbij een tankstation, maar de locatie is niet random gekozen. Salah vertelt dat er meters verderop een door Israël gerunde gevangenis staat. Als we goed kijken kunnen we de lichten zien. Dit kunstwerk is te zien vanuit de gevangenis en moet steun bieden aan de Palestijnse gevangenen- die daar soms onschuldig vastzitten. Vandaar dat de afgebeelde persoon ook geen molotov-cocktail gooit, maar in plaats daarvan een bos bloemen. De man op wie het kunstwerk is geïnspireerd is overigens eveneens omgekomen.

We gaan weer door, dit keer naar de grensmuur tussen Israëlisch grondgebied en Palestijns grondgebied. Net voor we willen afslaan, wordt onze auto gestopt door Palestijnse politie. Een man met bivakmuts stapt, met een groot wapen in zijn hand, ons busje in. We schrikken, maar durven weer voorzichtig adem te halen als de politieagent geruststellend glimlacht. Salah en de chauffeur moeten even uitstappen en na een tijdje komt Salah terug. Hij lijkt niet onder de indruk van wat er gebeurt. Het blijkt dat we op de busbaan reden en het rijbewijs van de chauffeur wordt even gecontroleerd. Niks ernstig dus, maar wij zijn blij dat we zonder moeilijkheden weer verder kunnen naar de grensmuur. Bizar hoe snel je in de stress schiet in dit gebied, alleen al door de verhalen die je ooit hebt gehoord.

De meningen over de grensmuur zijn verdeeld. Israëliërs benadrukken de noodzaak van de muur, omdat de muur hen zou beschermen tegen Palestijnse terroristen. Palestijnen benadrukken dat de muur gebouwd zou zijn om Palestijnen te onderdrukken en te koloniseren. Salah laat ons gedurende de hele dag plekken zien waar de muur (in dat geval hekken in plaats van beton) als een soort bulldozer steeds verder Palestijns gebied in komt. Palestijnse gezinnen moeten dan wijken voor Israëlische nederzettingen. Veel mensen die hun huis moeten verlaten, komen dan -met honderden, zo niet duizenden anderen- terecht op een plek als Aïda Camp.

De muur waar we nu voor staan is echter niet verplaatsbaar, want bestaat uit betonnen platen. Op de platen is graffiti achtergelaten door Banksy, maar ook door andere activisten. De vele tekeningen en teksten als ‘Make Hummus Not Walls’ maken indruk. Als we sirenes horen, kijken we snel om ons heen. Hoe reageren andere mensen? Nooit is er iets aan de hand, maar onze zintuigen staan op scherp. Moet je nagaan hoe het is om hier te wonen.

Salah vraagt aan ons of we in een restaurant willen lunchen, of dat we liever zijn moeders specialiteit willen proeven. Natuurlijk kiezen we voor het laatste. De lunch moet nog bereid worden en daarom blijven wij zolang in de omgeving van de muur. Eerst brengen we een bezoek aan het Walled Off Hotel, ook wel bekend als het Banksy Hotel. Dit hotel is door de kunstenaar geopend en hangt vol met Banksy kunst. Ook het laatste werk van Banksy, ‘the Scar of Bethlehem’, zien we er. Het werk staat op een klein tafeltje naast de receptie, we lopen er haast voorbij. De rest van de receptie en het restaurant is bizar. We zitten in een gebied dat bijna aanvoelt als een oorlogsgebied, maar in het hotel heerst een surrealistisch vredige sfeer. Er speelt een piano -automatisch- klassieke melodietjes. Obers lopen rond met heerlijk eten en verse sapjes. Er hangen kunstwerken, lugubere kunstwerken, maar toch voelt het hotel ‘gezellig’ aan. En niet te vergeten; nergens in het hotel heb je uitzicht op iets anders dan de grensmuur. Het hotel profileert zichzelf dan ook als ‘het hotel met het slechtste uitzicht ter wereld’.

We drinken een sinaasappelsapje en lopen daarna weer naar buiten. We nemen een kijkje bij een winkel waar enkele graffiti-artiesten aan het werk zijn. Misschien is een van deze mannen wel Banksy! We zullen het nooit weten… Na een halfuurtje gaan we weer met Salah mee. Salah heeft een eigen hostel in Bethlehem, en aldaar gaan we lunchen. Tijdens de rit naar het hostel toe zien we nog een bekend ander kunstwerk van Banksy, de vredesduif met een schietschijf op de borst. Ook stoppen we nog bij een stuk muur, waar automatische wapens die werken op gezichtsherkenning de dienst uitmaken.

Eenmaal in het hostel worden we enthousiast ontvangen door de familie van Salah. Zijn moeder heeft inderdaad een heerlijke lunch bereid en we kletsen wat tijdens het eten. We hebben het over koetjes en kalfjes, en het fijn om het even over wat anders te hebben dan oorlog en conflict. Na het eten neemt Salah ons mee naar het dakterras van zijn hostel. We hebben er een goed uitzicht over de stad. De wind is koud en het weer is guur, dus we gaan snel weer naar binnen voor een kopje thee of hele sterke koffie.

Na de lunch stappen we weer in de auto. We zullen een uur rijden naar het Mar Saba Klooster. Onderweg vertelt Salah ons het verhaal over ‘The Wanted 18’. In 1987 besloten enkele Joodse inwoners van Bethlehem de staat Israël te boycotten. Ze waren het niet eens met het beleid richting de Palestijnen, en stopten met het importeren van Israëlische producten als melk. De wijk kocht achttien koeien en voorzag zichzelf hiermee van melk. Deze inwoners kwamen ook wel bekend te staan als de ‘lactivists’. Uiteindelijk kwamen de Israëlische autoriteiten achter dit plan en daar begon een kat-en-muis-spel. Soldaten kregen de opdracht om ‘the Wanted 18’ te vangen en te doden, de koeien dus. Salah geeft dit voorbeeld om uit te leggen dat het Israël-Palestina conflict allesbehalve een religieus conflict zou zijn, maar eerder (geo)politiek.

Na een uur over kronkelweggetjes door de Judea Woestijn te hebben gereden, komen we aan bij het Mar Saba Klooster. We lopen een klein stukje en kwamen toen uit bij een prachtige plek. Wauw! We kijken onze ogen uit. Ook deze plek is historisch van belang; op deze plek is Jezus namelijk volgens de Koran geboren. Maar naast dit leuke feit, is het hier gewoon heel erg mooi. We zijn de enige toeristen. Zonde, dat zo’n mooie plek zo onbekend is en zo weinig wordt bezocht. We weten daarnaast zeker dat Palestina nog veel meer mooie bezienswaardigheden kent waar amper iemand komt.

We rijden terug naar Bethlehem. Het wordt donker en we werpen een snelle blik op de bekende Herdersvelden. Daarna rijden we echt terug richting de grens. We nemen afscheid van Salah en de chauffeur, en stappen weer over naar een andere auto, dit keer met Israëlisch kenteken. Ook als we terug Israël in rijden, worden we nergens gecontroleerd. We zijn terug in Israël en dat gevoel is erg vreemd. In Bethlehem keken we toch wel even geschrokken op als we een sirene van een ambulance hoorden en we zijn blij dat dat hier niet hoeft. We weten dat er een kans bestaat dat het luchtalarm afgaat in Israël, maar op de een of andere manier voelt de sfeer hier ontspannender. Anderzijds voelt het raar om in Israël terug te zijn. De verhalen van Salah en de inwoners van Palestina zijn in ons geheugen gegrift, en het voelt hierdoor wat ongemakkelijk om vakantie te vieren terwijl we weten dat er op een paar kilometer van ons vandaan zulke misstanden zijn.

Wat je ook vindt van het Israël-Palestina Conflict, feit blijft dat de situatie er bovenal triest is. Aan beide kanten vallen slachtoffers, waaronder kinderen. Het internationaal recht en de mensenrechten van Palestijnen worden massaal geschonden. Dat is pijnlijk om te zien voor ons als toerist, maar natuurlijk bovenal erg voor de mensen die er dagelijks mee te maken hebben. Wat zouden wij al deze mensen, Palestijnen maar ook Israeliërs, vrede gunnen. Op deze manier leven… Het lijkt ons haast niet te doen. Wat we vinden en wat we denken is moeilijk te verwoorden. We weten niet alles en we gaan ook niet alles weten of begrijpen. Toch hebben we met deze tour een aardige poging gedaan. We hebben tijdens deze tour natuurlijk vooral het perspectief van Palestijnen meegekregen, maar we hebben ook voldoende met Israëliërs gepraat over het conflict om het een en ander vanuit meerdere opzichten te kunnen bekijken. Vaststaat voor ons dat het leven in de Westelijke Jordaanoever ontzettend zwaar moet zijn, laat staan in de Gaza-strook. Het doet goed om te zien dat de mensen desondanks door gaan met hun leven, optimistisch zijn. Tot de dag, die ene dag… De dag waarop er vrede wordt gesloten, de situatie verbeterd en vijanden weer door een deur kunnen. Maar we zijn bang dat dat nog even duurt.

Disclaimer

Dit artikel is niet in stand gekomen in samenwerking met Salah. We raden zijn tour wel aan, maar zijn niet betaald voor dit artikel of voor deelneming aan zijn tour. Dit artikel is wel tot stand gekomen met toestemming van Salah. Meer weten over het Israël-Palestina Conflict? Wij raden je aan om deze serie (het Israël van Heertje en Bromet) te bekijken. Leerzaam, en we kunnen ons goed vinden in hun gedachten.